فاضلاب چگونه تصفیه می‌شود؟
فهمیدن روند تصفیه فاضلاب را نمی‌توان با مطالعه تنها یک کتاب به انجام رسانید و این موضوع را باید با خواندن مداوم کتب و مقالات معتبر که در زمینه تصفیه فاضلاب نگاشته شده صورت پذیرد! با این حال شاید بتوان با صرف چند دقیقه وقت، به اجمال روند کلی تصفیه فاضلاب را فهمید.
تصفیه فاضلاب معمول و متداول برای کاهش سه عنصر اساسی مواد معلق، باکتریها و BOD صورت می‌گیرد. در ابتدا باید به این نکته توجه کرد که فرآیندهای تصفیه بیش از آنکه حذفی باشند، فرآیندهای تبدیلی و تغییری هستند که موجب کاهش قابل ملاحظه عناصر مضر فاضلاب می‌شود به همین دلیل در پایان تصفیه فاضلاب مقدار مواد معلق و BOD کاهش یافته اما به صفر نمی‌رسد.
از میان عناصر موجود در فاضلاب که باید حذف شوند، مواد معلق چون مانند سپر و پناهگاه میکروارگانیزمها عمل می‌کنند و آنها را از آسیب ضدعفونی کننده‌هایی مانند کلر و ازن محفوظ می‌دارند، بد قلمداد می‌شوند و چون BOD شاخصی از مواد غذایی مورد نیاز میکروبها است و کاهش BOD به معنای این است که نگرانی از جهت دسترسی کافی و به اندازه میکروبها به مواد غذایی وجود ندارد، اهمیت دارد. به عبارت دیگر اگر باکتریها کم شوند و مواد غذایی آنها کاهش نیابد این احتمال وجود دارد که میکروارگانیزمها با استفاده از مواد غذایی در دسترس مجددا تکثیر یافته و زیاد شوند.
کاهش و حذف باکتریها نیز به خاطر بیماریزایی برخی از آنها انجام می‌شود و اینکه در عدم حذف، فاضلاب ورودی به منابع پذیرنده آب می‌تواند آسیب جدی به سلامت انسان وارد آورد. مواد معلق درون فاضلاب با سکون آن، ته نشین شده و از جریان خارج می‌شوند و این همان اتفاقی است که با بخش معلق مواد غذایی میکروبها که تحت عنوان BOD معلق از آن یاد می‌شود هم می‌افتد.
کاهش مواد غذایی محلول در فاضلاب به خود میکروبها واگذار شده است. زیرا این موجودات در زمان کافی بخش محلول مواد غذایی را معلق کرده و به همراه خود بصورت لجن، درون فاضلاب ته نشین می‌کنند.
حذف باکتریها توسط ضدعفونی کردن با کلر، ازت و یا سایر ضدعفونی کننده‌ها انجام می‌شود. با این اوصاف تصفیه فاضلاب امر پیچیده‌ای نیست. در واقعا همینطور است. به همین دلیل اولین سیستمهایی تصفیه فاضلاب تنها دارای چند حوض و یا حوضچه ردیف شده در پشت سر هم بودند که آرامششان BOD و مواد معلق را حذف می‌کرد و زمان در اختیارشان به میکروبها فرصت می‌داد تا با تبدیل BOD محلول به معلق، شرایط و محیط کاهش این عنصر مزاحم را هم فراهم آورند. اشعه فرابنفش نور خورشید نیز به حذف باکتریها کمک می‌کرد و در نهایت فاضلاب در «برکه‌های تثبیت» به تصفیه نائل می‌آمد.
«برکه‌های تثبیت» به علت زمان ماندگاری طولانی، زمین زیادی را لازم داشتند و این موضوع به ویژه وقتی نور خورشید و شرایط طبیعی کمک حال برکه‌ها نمی‌شد، مشکل زمین را دو چندان می‌کرد.
بعدها با پیشرفت تکنولوژی، دانشمندان به کمک باکتریها آمدند و با هوادهی آنها، بر فعالیت باکتریهای تصفیه فاضلاب افزودند. عاملی که باعث شد مصرف مواد غذایی و مرگ و میر متعاقب آن سریعتر انجام شده و با بهره گیری از «لاگونها و یا برکه‌های هوادهی» کاهش چشمگیری در زمین مورد نیاز فرآیند تصفیه حاصل بیاید.
زمین مورد نیاز جهت «برکه‌ها و لاگونهای هوادهی» متخصصین و دانشمندان را راضی نکرد به ویژه اینکه آنها پی بردند باکتریهای خو گرفته با محیط بهتر از دیگر باکتریها غذا خورده و زودتر از دیگر باکتریها از بین می‌روند. روی این حساب بود که آنها تصمیم گرفتند روی باکتریهای سازگار شده با محیط و یا به عبارت دیگر باکتریهایی که بیش از دیگر باکتریها و به مدت طولانی‌تری از آنها در معرض مواد غذایی واقع شده‌اند، بیش از دیگر باکتریها حسابی ویژه باز کنند.
مشکل اینجا بود که جریان شدید فاضلاب باکتریهای تصفیه فاضلاب را با خود از حوضچه‌ای به حوضچه دیگر منتقل می‌کرد و به آنها فرصت سازگاری با محیط و خو گرفتن را نمی‌داد.
خوشبختانه این مشکل هم قابل حل بود و دانشمندان و متخصصین را به این نتیجه رساند که اگر نمی‌توانند باعث ماندگاری میکروبها در قالب لجن فراهم کنند، می‌توانند توسط پمپ مکنده فاضلاب باکتریهای رفته را به حوض هوادهی برگردانده و از آنها برای مصرف سریعتر و بیشتر مواد غذایی استفاده کنند. به این ترتیب فرآیند «لجن فعال» که در آن از میکروبهای فعالتر از دیگران که مواد غذایی را سریعتر و بهتر مصرف می‌کنند و زودتر از بقیه می‌میرند، استفاده می‌نمود بوجود آمد که زمین مورد نیاز تصفیه خانه را باز هم کاهش داد.
پیشرفتهایی که بعدها در علم تصفیه فاضلاب و تصفیه خانه‌های فاضلاب صورت گرفت عناصر غذایی مهمی چون فسفر و ازت را کاهش داد و موجب شد استفاده از فاضلاب تصفیه شده خطرات کمتری را برای سلامتی انسانها ایجاد نماید. اما همه این پیشرفتها مدیون و مرهون کسانی است که برای اولین بار پی بردند که اگر فاضلاب را در حوضچه‌ای رها سازند بسیاری از محتویات مضر خود را از دست داده و آماده استفاده مجدد می‌گردد.
منبع: یاشار بوم راشین