دفع صحیح فاضلاب در مناطق روستایی

دفع فاضلاب در گذشته و ایران قدیم به صورت ابتدایی و نامطلوب انجام می‌گرفت. فاضلاب تولیدی برحسب شرایط محلی در چاه یا محفظه روباز، مجاور توالتها جمع آوری و پس از تخلیه از آنها به عنوان کود در مزارع کشاورزی استفاده می‌شد. این نوع روش دفع فاضلاب و نیز مجاورت چاه‌های دفع فاضلاب با چاه‌های آب عامل اصلی شیوع بیماریهای عفونی و انگلی بوده است.

در حال حاضر تنها تغییری که در زمینه دفع فاضلاب روی داده است استفاده از گندگاه (گندانبار، مخزن یا سپتیک تانک) است. تجزیه میکروبها در مخازن مذکور تا اندازه‌ای در کاهش آلودگی مؤثر است لکن استفاده مستقیم پسآب سپتیک تانک در مزارع کشاورزی مجاز نیست.

مخاطرات بهداشتی و اثرات دفع ناصحیح مدفوع

• آلودگی خاک، منابع آب، هوا و مواد غذایی
• کاهش میزان تولید و نیروی کار
• شیوع بیماریهای انگلی و عفونی در جامعه
• زشت و نازیبا شدن محیط زندگی
• مرگ ناشی از بیماریهای عفونی وانگلی در جامعه

مستراح بهداشتی

یکی از روشهای مبارزه با بیماریهای روده‌ای و انگلی، دفع صحیح مدفوع و فاضلاب از طریق استفاده از مستراح بهداشتی است.

انواع مستراحهای بهداشتی که درمناطق روستایی مورد استفاده قرار میگیرند عبارتند از:

• مستراح معمولی
• مستراح آبگیر
• مستراح گوده‌ای و کانالی
• مستراح کودی
• مستراح آبی
• مستراح معمولی اصلاح شده تهویه‌ای

مستراح معمولی بهداشتی

نوعی از مستراح است که در عین دارا بودن شرایط تقریبا بهداشتی، قابلیت احداث در روستاها را دارد و ساختن آن نیازی به هزینه زیادی ندارد.

مستراح معمولی بهداشتی باید شرایط زیر را داشته باشد.

چاه:

محفظه‌ای گود که فاضلاب و مدفوع انسانی در آن ذخیره شود به نحوی که انگلها و باکتریها و عوامل زیان بخش به محیط خارج راه نیابد و همچنین حشرات و سایر حیوانات موذی به آن دسترسی پیدا نکنند. قطر دهانه استوانه‌ای شکل باید حدود ۹۰ سانتی متر و دهانه مربع یا مستطیلی شکل به ابعاد ۱۲۰-۹۰ سانتی متر در نظر گرفته شود.

عمق چاه مورد نظر برای یک خانوار متوسط ۲ تا ۵ متر و در زمینهای سخت و غیرقابل نفوذ به خاطر جذب نشدن آب، عمق چاه را میتوان به ۱۰-۸ متر افزایش داد.

محل چاه:

با توجه به جنس و شیب زمین چاه و همچنین سطح آب زیر زمینی در آن مکان، چاه مستراح و چاه آب آشامیدنی باید حدود ۷ تا ۱۵ متر و در بعضی موارد ۳۰ متر از یکدیگر فاصله داشته باشد. هر چه جنس زمین سست تر و قابل نفوذتر باشد این فاصله باید بیشتر باشد و برعکس در زمینهای سفت و محکم فاصله کمتری را میتوان انتخاب نمود.

کف چاه:

کف چاه فاضلاب مخصوص مستراح در زمینهای یکنواخت غیر آهکی حداقل ۵/۱ متر بالاتر از سطح آب زیرزمینی قرار گرفته باشد.

نشیمنگاه مستراح:

سطح نشیمن یا همان سنگ مستراح و اطراف آن باید از مصالح ساختمانی با دوام و غیر قابل نفوذ و همچنین قابل شستشو مانند بتون، سفال، کاشی، سنگ چینی و سرامیک استفاده شود.

اتاقک مستراح:

- دیواره‌های داخلی و کف تا یک متر قابل شستشو باشد.
- پنجره به ابعاد ۵۰×۴۰ سانتی متر جهت تهویه و تأمین نور مستراح در محل مناسبی و با فاصله حداقل ۱۶۰ سانتی متر از کف دیوار قرار گرفته مجهز به توری باشد.
- درب مستراح از هر نوعی که باشد باید با نصب فنر خود به خود بسته شود.
- کف اتاقک مستراح بهداشتی باید از سطح اطراف ۱۵ سانتی متر بالاتر قرار گرفته باشد.
- ابعاد داخلی اتاقک مستراح معمولا یک متر در یک متر یا حداکثر ۱۲۰×۱۲۰ سانتی متر باشد و حداقل ارتفاع داخلی مستراح بهداشتی ۲ متر و ارتفاع در ورودی کمتر از ۸/۱ متر نباشد.

آب:

در صورت امکان داخل اتاقک مستراح بهداشتی دارای شیر آب سالم و متصل به آب مصرفی منزل باشد. در صورت نبودن شبکه لوله کشی آب، استفاده از یک بشکه شیردار داخل اتاقک مستراح ضروری است.

شترگلو (سیفون):

هنگام احداث مستراح بهداشتی باید از یک قطعه شترگلو (سیفون) استفاده شود. شترگلو به صورت لوله‌‌ای U شکل از آب پر شود و در زیر کاسه نشیمن قرار می‌گیرد.

حداقل شرایط قابل قبول یک مستراح معمولی در منازل روستایی

- مستراح باید دارای کف قابل شستشو باشد.
- مستراح بهداشتی باید دارای دیوار، سقف و درب باشد.
- دیوارهای داخلی مستراح بهداشتی از کف تا حداقل ۱۵ سانتی متر قابل شستشو باشد.
- جریان طبیعی هوا در اتاقک مستراح برقرار باشد.
- مدفوع انسانی از طریق سره در چاه تخلیه شود.
- در داخل مستراح بهداشتی و یا مجاورت آن آب جهت شستشو به مقدار لازم در دسترس باشد.

دفع فاضلاب حاصل از شستشو

فاضلاب تولیدی ناشی از شستشو، بخشی از فاضلاب خانگی است که مواد مدفوعی و یا فاضلاب مستراح بهداشتی در آن وجود ندارد. فاضلاب ناشی از شستشو، حاوی تعدادی عوامل بیماریزا است که تماس مستقیم یا غیر مستقیم آن با انسان ممکن است باعق ایجاد بیماری شود. این فاضلاب را باید به وسیله چاه‌های جذبی و یا توسط شبکه جمع آوری فاضلاب دفع نمود. در روستاها یا مناطقی که سطح آب زیر زمینی بالا است و یا اگر منطقه سنگلاخی و صخره‌ای است توسط کانالهایی با شیب مناسب، فاضلاب منازل را جمع آوری به داخل سپتیک تانک هدایت می‌کنند.

منبع: شبکه اینترنتی آفتاب